Hoe kunst, design en architectuur kunnen bijdragen aan de beperking van eenzaamheid
Als de coronapandemie iets heeft onderstreept, is het de universele menselijke behoefte aan verbinding. Tot op zekere hoogte heeft de pandemie het gesprek over het gebrek aan die verbinding en het groeiende probleem van eenzaamheid binnen de samenleving opengebroken. Door de sociale beperkingen die werden opgelegd vanuit corona maatregelen, heeft praktisch iedereen tijdelijk meer gevoelens van eenzaamheid ervaren. Dat zagen we bij recente projecten zoals Adem Stilte, Bakkie Troost, Dansvisite, Hartenjagers, en Radio Kras.
De gedeelde corona ervaring van eenzaamheid en het toenemende aantal onderzoeken dat inzicht geeft in de schadelijke gevolgen van eenzaamheid, plaatst het probleem hoger op de publieke en politieke agenda. Het probleem van eenzaamheid speelt al lang niet meer uitsluitend onder specifieke bevolkingsgroepen, zoals ouderen, arbeidsmigranten of een eenling die zijn draai niet kan vinden. Eenzaamheid is een menselijk gegeven waarmee iedereen in zijn leven te maken krijgt en de groeiende omvang van 'problematische alleenigheid' vraagt om diepere reflectie en oplossingen.
Kunstloc wil met dit kennisdossier een aanzet doen in het duiden van de urgentie en complexiteit van het vraagstuk en inzicht geven in de wijze waarop kunst, (social) design en architectuur als ultieme verbindende disciplines een rol kunnen spelen in een integrale aanpak van het tegengaan van eenzaamheid.
Wat verstaan we onder eenzaamheid?
Eenzaamheid is een complex vraagstuk. Movisie, het landelijk kennisinstituut voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken, formuleert het als volgt: 'Eenzaamheid gaat over het missen van betekenisvolle contacten en het gevoel 'ertoe te doen'. Het raakt aan de kern van het menselijk bestaan.' Eenzaamheid kenmerkt zich door gemis en teleurstelling. Het is een persoonlijke ervaring, die voor iedereen anders is. Er is dan ook geen eenduidige oplossing.
Andries Baart, geestelijk vader van de presentietheorie, geeft meer inzicht in deze complexiteit. Hij onderscheidt tien verschillende vormen van 'problematische alleenigheid' en wijst op het verschil in de hulpvragen die daaronder liggen. Zo is er een groot verschil tussen eenzaam zijn door het verlies van een geliefde of eenzaam zijn door een gebrek aan sociale bevestiging. Elke vorm van eenzaamheid vraagt om maatwerk in aanpak. Een mismatch in aanpak kan het probleem zelfs vergroten.
Een groeiend maatschappelijk probleem met grote consequenties
Cijfers uit onderzoeken van onder meer de Rijksoverheid en welzijnsinstellingen tonen aan dat een steeds bredere groep Nederlanders aangeeft eenzaam te zijn. Een substantieel deel hiervan ervaart ernstige eenzaamheid met mentale of fysieke klachten als gevolg.
Het groeiende probleem van dit wijdverbreid gevoel van eenzaamheid is zonder twijfel te herleiden tot een samenspel van factoren in onze huidige manier van leven en communiceren. Het zoeken naar oplossingen vraagt dan ook om heldere duiding van onderliggende oorzaken en een integrale en sectoroverschrijdende aanpak.
Aanpak eenzaamheid vanuit de cultuursector
“Carl Jung: loneliness is not the absence of people
it is the inability to express what matters to you most”
art does precisely that
artists can help you find that expression
Christopher Bailey WHO, juni 2021
Cultuur kan in zijn veelzijdigheid op verschillende manieren bijdragen aan het tegengaan van eenzaamheid. Community art, amateurkunst, professionele kunstcreatie en kunstbeleving, (social) design, architectuur en kunst in de publieke ruimte kunnen elk op hun eigen manier eenzaamheid verminderen. Kunstloc deelt hier een aantal mooie voorbeelden in Brabant. De projecten hebben vaak gelijktijdig impact op meerdere eenzaamheid triggers. Om toch enigszins richting te geven aan de belangrijkste focus van een project, maken we hier een onderscheid.
Doorbreken van taboes
Dat betreft zowel het taboe op het benoemen van eenzaamheid, als op ervaringen die ten grondslag liggen aan de eenzaamheid. Ervaringen waarover mensen zich minder gemakkelijk uiten en waarin ze zich alleen voelen. Kunst kan worden gebruikt als communicatiemiddel waarin de maker zich uitdrukt. Tegelijkertijd doorbreekt de maker het taboe voor anderen die zich erin herkennen, wat hen laat zien dat ze niet de enigen zijn met een dergelijke ervaring. Het onderwerp wordt hierdoor bespreekbaar.
Adem Stilte (korte film)
Korte fictiefilm van Manon Beernink over eenzaamheid onder jongeren door de lockdown tijdens de Corona pandemie. De film en de personages ontstonden vanuit ervaring van de maker zelf met eenzaamheid en haar verlangen naar een diepere connectie. Met de film wil de maker eenzaamheid onder jongeren, ook buiten de corona context, bespreekbaar maken en hiermee bijdragen aan verbinding.
Sexual healing (design)
Collectie van vier zintuiglijke designobjecten van ontwerpster Nienke Helder, waarmee ze onderzoekt hoe seksuele problemen overkomen kunnen worden na een traumatische ervaring, een heftige bevalling, een ingrijpende operatie, na ziekte of een IVF project. De objecten kunnen mensen met seksuele dysfuncties, in de privésfeer en zonder klinische aanpak, helpen om de relatie met hun eigen lichaam of met het lichaam van een partner te versterken.
Family Stranger (fotografie)
Fotoboek met afbeeldingen van fotografe Wiosna van Bon over gezinnen van gedetineerden nadat ze ontdekt hebben dat een gezinslid een misdaad heeft gepleegd en de gevangenis ingaat. Het doel van het project is om bewustwording te creëren van de worstelingen die deze gezinnen doorstaan. De fotografe zet kunst in om ongehoorde verhalen een podium te geven en een taboe te doorbreken.
Gewenste Intimiteiten (social design)
Met Gewenste Intimiteiten worden voorbijgangers gevraagd na te denken over aanraking in de (semi) openbare ruimte. Waar liggen je grenzen en waar liggen je verlangens? Als aanraking gewenst is, wordt dit bezegeld met een Please Touch sticker. Een project van Circus Andersom i.s.m. Marjolein Zwakman.
#YouToo? (social design)
Ontwikkeling van een online platform voor hulpverleners van slachtoffers van seksueel misbruik. Ondanks hoge cijfers van ervaren seksueel misbruik in Nederland (33% van de vrouwen, 8% van de mannen), is het een thema waarop een taboe rust. Ook veel hulpverleners ervaren handelingsverlegenheid. Het platform met adviezen en tips en ervaringen van slachtoffers maakt het probleem bespreekbaar en helpt hulpverleners. Project van social designers Anne Ligtenberg en Mats Horbach in samenwerking met hulporganisatie Blauwe Maan, zorgprofessionals en slachtoffers.
Zul je met mij (fotografie) ^foto
Foto-essay over liefdevol rouwen. De Brabantse fotograaf Gerdien Wolthaus Paauw verbeeldt in het foto-essay 'Zul je met mij' het ziekteproces en overlijden van haar moeder aan ALS, door middel van poëtische en interpretatieve fotobeelden. Zij wil met dit boek een handreiking doen aan iedereen die te maken heeft met een dodelijke ziekte, het afscheid van en de periode na het overlijden van een dierbaar persoon.
Eenzaamheidswijzer (social design)
In deze tijd van multi-communicatie lijkt eenzaamheid het laatste taboe. Voortdurend zoeken mensen afleiding van eenzaamheid zonder te beseffen dat eenzaamheid een existentiële levenskracht is die volgens Circus Andersom omarmd moet worden. Verwerp het verzet tegen eenzaamheid en vind een uitweg uit deze IK-maatschappij.
Gewenste intimiteiten
Doorbreken van isolement en uitbreiden van een netwerk
Deelnemen aan culturele activiteiten brengt mensen in contact met anderen. Het vergroten van je netwerk en het aangaan van meer sociale en emotionele relaties verkleint de kans op eenzaamheid. Via een gedeelde culturele passie of interesse vindt je gelijkgestemden. Deel uitmaken van een verenigings- of clubverband brengt regelmaat in de contactmomenten. Ook kan kunst verschillende werelden bij elkaar brengen, onderling begrip en sympathie vergroten en mensen zichtbaar maken die zich ongezien of ongehoord voelen.
Grijs Gedraaid (muziek)
Uniek programma voor ouderen, waarbij muziek, beweging, creatie en onderlinge ontmoeting centraal staan. Iedereen kan meedoen. Het publiek luistert samen naar Brabantse liedjes van Gerard van Maasakkers o.l.v. strijkorkest Kamerata Zuid. Daarna komt het publiek in beweging met Andrew Greenwood. Ter afsluiting wordt er samen een kop koffie gedronken en kan het publiek deelnemen aan een creatieve activiteit o.l.v. Stichting Stoute Schoenen.
ALL-EEN (dans) ^foto
Dansproject over het menselijke verlangen naar verbinding en het dualistische aspect daarvan. We zijn allemaal alleen en toch verbonden. Het project verbindt wereld van doven, slechthorenden en horenden zowel op het podium als bij het publiek. Na afloop van de voorstelling vinden gesprekken plaats, waarin de verschillende publieksgroepen onderling hun ervaringen van de voorstelling uitwisselen. Samenwerking van het dansgezelschap MoveToMeet met onder meer cultuur Filosoof Marc Colpaert, fotograaf William van der Voort en filmmaker Jef Monté (Kaptiv).
Fort van de Verbeelding (muziek)
Fort van Verbeelding maakt met laagdrempelige zelfontworpen Fort-instrumenten orkesten met een eigen identiteit. Iedereen doet mee. Zij die nooit muziek maken, muziekamateurs en professionals. Dat alles komt samen op schoolpleinen, ouderen-zorglocaties en andere plekken in het land. Projecten zijn onder meer De BuurtBand, Het Grijze Koppen Orkest en Fort XL.
L.I.F.E. (beeldende kunst)
L.I.F.E. (Luminous Interactive Frame Experience) is een lichtgevend frame ontworpen door Joep Klunhaar. Het licht in het frame reageert door middel van sensoren op zijn omgeving. L.I.F.E. legt een verbinding tussen vrienden en vreemden, tussen technologie en mens.
Vitamines voor de geest (multidisciplinair, amateurkunst)
Boekjes vol artistieke opdrachten die ouderen creatief uitdagen. Doel is via creativiteit troost en vertrouwen te bieden en bij te dragen aan ontplooiing, betekenisvol contact, zingeving en plezier. De boekjes zijn bedacht en ontwikkeld door Vitalis en literatuurorganisatie Wintertuin in samenwerking met musea en kunstenaars.
Vlaggen voor vrijheid (multidisciplinair, cultuureducatie)
Project voor kinderen uit groep 7 en 8 van de basisschool, waarin ze een concreter beeld krijgen van de betekenis van vrijheid. Ze praten met ouderen en vluchtelingen. Kijken naar een voorstelling en tentoonstelling over oorlog. En bundelen het geleerde in raps en kunstwerken. Deze werken worden vervolgens weer aan de ouderen gepresenteerd. Samenwerking van kunstencentrum Rick, Munttheater, Gemeentearchief/Museum W en museum Eynderhoof.
Kijk in mijn ogen (dans)
Dansproject van PRA Muziektheater waarbij kinderen en ouderen letterlijk met elkaar in aanraking komen via muziek en dans. Voorafgaand krijgen de ouderen een dansrepetitie en de kinderen krijgen op school workshops over de betekenis van aanraking. Op de dag van de voorstelling komen ze bij elkaar met de professionele dansers en muzikanten voor een publiek van ouders, buurtbewoners en verzorgenden. Het dansen, de gesprekken die loskomen en het samenzijn versterken het gevoel van eigenwaarde.
Doorbreken van isolement en stimuleren interactie in (publieke) ruimte
Architectuur, ruimtelijk ontwerp en (social) design hebben veel invloed op de manier waarop mensen met elkaar in contact komen. De fysieke omgeving bepaalt de mate waarin mensen ruimte vinden om elkaar te ontmoeten. Gedrag wordt beïnvloed door het gevoel dat iemand binnen een fysieke ruimte ervaart, wat het maken van contact kan stimuleren of juist kan hinderen. In de gedeelde publieke ruimte kan een park, een gebouw, kunstwerk of ruimtelijke interventie van een non-plek een plek met identiteit maken waartoe mensen zich kunnen verhouden. Het wordt daarmee een gedeelde beleving die mensen ook onderling verbindt en een verloren gevoel kan verminderen.
Minitopia (architectuur en social design) ^foto
Project dat inzet op het vormgeven van nieuwe woongebieden en het organisch ontstaan van samenlevingen waar voldoende ruimte is voor solidariteit en saamhorigheid. Braakliggende of ‘wachtende’ terreinen worden bebouwd met zelfbouw tiny houses en de publieke ruimte wordt door bewoners zelf vormgegeven. Project van artistiek leider Tessa Peters en architect Rolf van Boxmeer (Rezone) in samenwerking met projectontwikkelaar Heymans, diverse woningcorporaties en Brabantse gemeentes.
Ecodorp Boekel (architectuur en social design)
Ecodorp Boekel is een wijk van dertig klimaat adaptieve en klimaatpositieve huurwoningen die worden gerealiseerd door een coöperatie van burgers. Vanuit de visie in verbondenheid met elkaar en met de omgeving te willen leven, werkt de coöperatie samen met partners uit uiteenlopende sectoren die de realisatie van de wijk als proeftuin voor innovatieve projecten omarmen.
Space-S (architectuur)
Nieuwe woonbuurt op Strijp-S in Eindhoven met sociale huurwoningen waarin bewoners vanaf het allereerste begin meedenken en meepraten over hun wensen en dromen voor hun eigen buurt. Door een mix van verschillende woontypen trekt de wijk een brede bewonersmix door alle geledingen van leeftijden en achtergronden heen. In de buurt is veel ruimte voor ontmoeting en gezamenlijk groenbeheer. Samenwerking van woningcorporatie Woonbedrijf met o.m. INBO, 12N Urban Matters en Conversation Next.
Butterfly Effect (architectuur en social design)
Bouw van duurzaam gebouwde tiny houses op een zorglocatie om zorgzame gemeenschappen te creeren. Vrijwilligers wonen in de tiny houses op een zorglocatie en doen vrijwilligerswerk (wandelen, een praatje maken, koken) voor de andere bewoners. Hiermee wordt een innovatieve woonvorm voor kwetsbare groepen ontwikkeld en druk weggehaald bij de zorginstelling.
Blind Walls Gallery (kunst in de publieke ruimte)
Museum op straat, met inmiddels ruim 90 muurschilderingen die de beeldcultuur en verhalen van de stad permanent zichtbaar maken in de openbare ruimte in Breda. De muurschilderingen zijn gemaakt door zowel lokale als internationale kunstenaars, die zich hebben laten inspireren door een typisch Bredaas verhaal dat past bij een specifieke plek. De muurschilderingen leiden tot sociale cohesie, lokale trots, identiteit van een plek en ontsluiting van immaterieel erfgoed.
Bakkie Troost (muziektheater)
Theatermaker Heleen van Doremalen en zangeres Mirjam Sengers rijden met hun riksja’s door de wijken van Breda met een muziektheaterprogramma voor de bewoners van Breda. Naast hun optredens in de publieke ruimte presenteren ze Bakkie Troost TeeVee, een vrolijk amusementsprogramma voor Bredanaars tijdens de coronacrisis, met reportages over hun activiteiten, interviews met bewoners en tips om de donkere wintermaanden door te komen.
De Rits (kunst in de openbare ruimte)
Landschapsontwerper en kunstenaar Marieke Vromans ontwierp De Rits voor het Spoorpark in Tilburg, een landmark die stad, park en de mensen erin verbindt. Met het werk geeft ze een identiteit aan de openbare ruimte, waardoor bewoners en bezoekers zich tot de plek en tot elkaar kunnen verhouden. Het ruimtelijk ontwerp en het programma van het Spoorpark komen voort uit een grensverleggend participatieproces.
Lind Verbindt (community art)
Jongeren en ouderen uit twee verschillende kernen maken samen een kunstwerk op het Strijpertunneltje in Leende. Het verbindt de bewoners van de twee kernen dwars door alle geledingen heen. De historie van het dorp wordt meegenomen om met de jongste generatie samen een toekomst voor Leende vorm te geven. Samenwerking van sociaal ondernemer Ingeborg van Meggelen met Beeldentemmers, zorg coöperatie, basisschool, jongerenorganisatie, Cordaad en dorpsraden.
Versterken van persoonlijk gevoel van identiteit
Kunst kan door (persoonlijke) verhalen, een beleving van gedeelde historie of het vieren van de gemeenschap bijdragen aan herkenning of een ‘sense of belonging’.
The Essential (film)
Project van Martin en Inge Riebeek, waarbij aan een onbekende voorbijganger op straat wordt gevraagd naar zijn of haar levensverhaal. Inmiddels zijn er internationaal 500 videoportretten gemaakt die laten zien dat we ondanks verschillende omgangsvormen in essentie allemaal hetzelfde willen. Globalisering zorgt voor onthechting bij mensen. The Essential belicht zowel onze verscheidenheid als gemeenschappelijkheid.
Miet (multidisciplinair)
Reizende klankkast die laat ervaren hoe taal en thuis onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Miet is een fictieve Brabantse bewoonster van een verzorgingstehuis. Wie de deuren van Miets klankkast opent, hoort Miet spreken in het dialect van de plaats waar de klankkast op dat moment staat. Samenwerking van Stichting Laudio met zorgcentrum Vitalis in Eindhoven, verzorgingstehuis De Wever in Tilburg en Museum Tongerlohuys in Rozendaal.
Goeikes | Helmonders in beeld (fotografie) ^foto
Fotoboek en expositie waarin 13 professionele fotografen én amateurfotografen samen 13 wijken van de stad in beeld brachten met een focus op diverse bevolkingsgroepen, waaronder ouderen, arbeiders(families) en kinderen. Samenwerking van Stichting Goeikes met onder meer fotografe Tahné Kleijn.
Bredase Volksverhalen (literatuur)
Boek van schrijfster Naomi Jansen met fictieverhalen en illustraties gebaseerd op eeuwenoude sagen, legenden of mythen, waarmee deze Bredase volksverhalen bewaard blijven. De geschiedenis, grappen en dubbelzinnigheden uit de oude verhalen worden gekoppeld aan maatschappelijke thema’s zoals pesten, transgender, verliefdheid en burn-out onder jongeren maar ook de Coronacrisis.
De Oude Ambachten (muziektheater)
De Oude Ambachten (DOA) is een wagenbouwers-vereniging die ieder jaar een rijdend theaterdecor maakt voor de Brabantsedag. Dit is een cultuurhistorische parade in Heeze waar ieder jaar 16 van dit soort verenigingen aan deelnemen, met in totaal bijna 2000 amateuracteurs. Het trekt jaarlijks meer dan 30.000 toeschouwers en is daarmee de grootste openlucht theatervoorstelling van het jaar.
Kempenerpop (muziek)
Festival in Waalre, dat al meer dan 35 jaar bestaat. De nadruk ligt op wat de eigen regio en specifiek het eigen dorp kunnen bijdragen. Regionale acts en bands uit het dorp krijgen een podium; er wordt gewerkt met lokale leveranciers en vrijwilligers. De organisatie wil met deze manier van samenwerken een steentje bijdragen aan wat je een dorpsgevoel kunt noemen: met elkaar voor elkaar.
Ze zien los! (film)
Documentaire van Jacky Brakels over De Metworst: een eeuwenoude paardenrace met carnaval in Boxmeer. De documentaire toont aan hoe belangrijk eeuwenoude evenementen zijn voor een lokale gemeenschap. Het is iets om trots op te zijn, het zorgt voor verbinding en voor een sterke eigen identiteit.
De wijk als piste (circus)
Onder de titel ‘de wijk als piste’ organiseert Circo Circolo wijkvoorstellingen door buurtgenoten. Daarmee werken de deelnemende bewoners direct aan de leefbaarheid en sociale cohesie in hun eigen wijk. Deze aanpak van ‘social circus’ is een fenomeen dat overal in de wereld opduikt. Via social circus wort gewerkt aan discipline, weerbaarheid, verbinding, trots, vertrouwen, creativiteit, persoonlijke ontwikkeling en zelfontplooiing van betrokkenen.
Versterken van persoonlijke groei en vergroten zelfvertrouwen
Kunst en cultuur kunnen je door talentontwikkeling en het creëren van iets een beter zelfbeeld geven en je helpen je gevoel van eigenwaarde te vergroten.
The Living Museum (multidisciplinair)
Vrijplaats voor ontmoeting, creatie en presentatie in Tilburg, Eindhoven en Vugt. Stigma-vrije, positieve omgeving waar mensen zonder kaders en regels werken aan kunst, waar ze in hun kracht worden gezet en worden gestimuleerd zich via kunst te uiten. The Living Museum is een Outsider Art programma en heeft bijzondere aandacht voor mensen met een geleefde ervaring (bijvoorbeeld verslaving, psychiatrie of dakloosheid).
De tijd van je leven (multidisciplinair)
Project gericht op het stimuleren van positieve gezondheid bij kwetsbare ouderen in verzorgingshuizen door middel van kunst activiteiten. Creatieve workshops onder begeleiding van kunstenaars dragen bij aan zingeving, uitdaging en talentontwikkeling. Vanuit de workshops wordt toegewerkt naar een gezamenlijke presentatie of voorstelling. Mensen leren zelf de regie te nemen en meer te gaan participeren. Samenwerking van GGD West-Brabant met kunstenaars, cultuur- en zorginstellingen in verschillende Brabantse gemeenten.
Ixegwaxie! (multidisciplinair) ^foto
Tweemaandelijkse muurkrant in Tilburg-West. Het redactieteam komt eens in de twee weken bij elkaar en bestaat uit jongvolwassenen die om wat voor reden dan ook in een isolement zaten. Door uit te gaan van de leef- en beleefwereld van jongvolwassenen en door aanspraak te maken op hun creatieve vermogens komen ze weer in beweging. Omdat de redacteuren onder gelijkgestemden zijn, ontstaat er al snel een gevoel van veiligheid en vertrouwen. Op die manier werken ze vanzelf ook aan de uitbreiding van hun sociale netwerk. Samenwerking van CoutourdeTwern en Wobby.club.
Nei Skoen (multidisciplinair)
Stigmavrije ontmoetingsplaats in Helmond. Door onder andere met kunst en creativiteit bezig te zijn werken mensen hier aan hun herstel. Alles wat bij Nei Skoen gebeurt is gericht op: inclusie, meedoen, je grenzen verkennen en je mogelijkheden verbreden. Kunst speelt daarbij een belangrijke rol. In de centrale ruimte van Nei Skoen huist een atelier voor mensen met én zonder beperking, aandoening of verslaving om (samen) kunst te maken en om de creaties met elkaar te delen.
Wie trekt de stoute schoenen aan? (multidisciplinair)
Creatieve workshops door ervaren kunstprofessionals voor ouderen in drie Tilburgse wijken, gericht op het activeren van ouderen door middel van actieve kunstbeoefening. Gedurende drie maanden ontwikkelen deelnemers wekelijks samen nieuwe talenten en elke serie creatieve workshops wordt afgesloten met een expositie van de gemaakte kunstwerken in de openbare ruimte. Het project draagt bij aan ontmoeting en nieuwe netwerken voor ouderen in de betreffende buurten.
Jongerenactiviteiten Poppodium Phoenix (muziek)
Poppodium Phoenix helpt als social enterprise jongeren door middel van muziek. Het poppodium is gericht op talentontwikkeling, biedt kansen, een ontmoetingsplek, ontspanning en ondersteuning.
Het Verhalenhuis (literatuur)
Professionele jonge schrijvers bezoeken verzorgingshuizen en begeleiden ouderen bij het oproepen en optekenen van hun eigen verhalen. Elke schrijver bezoekt een jaar lang een verzorgingshuis, helpt de ouderen en geeft herschrijftips. Aan het eind van het jaar worden de beste teksten geselecteerd en uitgegeven. De bewoners dragen daarna voor uit eigen werk in de zorginstelling en op literatuurfestivals. Project van Productiehuis Ouderen en Verhalen in samenwerking met Vitalis Woonzorg Groep en Literair Productiehuis Wintertuin.
Hondje Haring (literatuur)
Voorlees- en kinderboek met kijk-, luister- en doe-opdrachten. Met dit boek willen illustrator Ruud van Corler en veranderdeskundige Margot Ploumen bijdragen aan het verbinden van kinderen met verschillende achtergronden en tegelijk de verbeelding en fantasie stimuleren.
Nieuw/ Oud (social design)
Bewoners en buurtbewoners van verschillende woonzorglocaties worden vanuit hun talent gekoppeld aan een ontwerper of kunstenaar met dezelfde interesses. Samen ontwerpen ze een nieuw product. Het mee kunnen doen vanuit een talent heeft effect op eigenwaarde. Project van Studio op Poten in samenwerking met Vitalis WoonZorg Groep.
Bewustmaking van sociale omgang en aanleren sociale vaardigheden
Kunst kan ons op een speelse manier een spiegel voorhouden over de manier waarop we met elkaar omgaan. Via beleving draagt kunst zo bij aan bewustwording. Voor sommige mensen is het maken en houden van een sociaal netwerk geen vanzelfsprekendheid. Dat kan het geval zijn bij ouderen, maar ook bij bijvoorbeeld kinderen of volwassenen met autisme, of mensen die qua culturele achtergrond niet bekend zijn met de gebruiken en omgangsvormen van anderen.
Dansvisite (dans, kunst in de openbare ruimte) ^foto
Dansvoorstellingen van Dansnest dwars door straten, bij speciale gebouwen, op pleinen of op braakliggend terrein in Den Bosch, Tilburg en Breda. Dansvisite geeft een reflectie op hoe we onze leefomgeving ervaren en hoe we in coronatijd elkaar toch kunnen toelaten en fysiek op elkaar kunnen afstemmen. Het project kwam tot stand i.s.m. Farent, ContourdeTwern, Zorg voor Elkaar en kunstinstellingen Babel, Art Fact en NieuweVeste.
Circus Andersom (circus)
Circus Andersom is een verbindende ontregelings-organisatie met het doel de sociale duurzaamheid in de wereld te vergroten. Ze initiëren en ontwikkelen (kunst)projecten die zich op de grenzen van ogenschijnlijk onverenigbare gebieden afspelen en zoekt bewust de confrontatie op met onze hokjesmaatschappij.
Meet & Greet
Wekelijkse bijeenkomst in Factorium in het Pruttelcafé van Meet & Greet (Meta de Zeeuw en Myrthe Blankers), voor mensen van 70+ die elkaar willen leren kennen en samen iets willen ondernemen. Meet & Greet organiseren wisselende activiteiten met zingen, dansen, toneelspelen, poëzie en meer en brengen met humor en een praatje de deelnemers op nieuwe ideeën.
Mijn Nieuwe Voordeur
De nieuwe bewoners van een woon-zorgcomplex in Boxmeer transformeren in co-creatie met kunstenaars Alex van der Heijden en Marjan Veltkamp de steriele en onpersoonlijke publieke ruimte met artistieke interventies. Gaandeweg het proces krijgt de gedeelde ruimte kleur, leren de bewoners elkaar beter kennen en voelen ze zich meer eigenaar van de gemeenschappelijke ruimte. Samenwerking met Woonbedrijf Mooiland.
Doorbreken van een neerwaardse spiraal
Eenzaamheid is een negatieve situatie. Het ervaren van schoonheid werkt troostend. Verwondering en plezier kan een negatieve teneur doorbreken. Het kan een positieve impuls geven aan een gemoedstoestand en een aanleiding geven tot gesprek.
Hoog Bezoek (social design)
Voorstelling van Sjaak Langenberg en Rosé de Beer waarbij de bewoners van een woonzorgcentrum in Utrecht worden verrast door een performance van een Japanse geisha vanuit een gondel voor glazenwassers. Samenwerking met woonzorgcentrum Zuylenstede.
Hartenjagers (social design, theater)
Hartenjagers trokken de buurten in om bewoners te verrassen met een guerrilla liefdesoffensief. Hartjes op de ramen, hartjes in de sneeuw, lieve gedichten op straat. Samenwerking met buurtorganisaties, schrijver Monique Neijendorf en ondersteund door Buurtfonds Woonbedrijf.
Lang Leve Cultuur (multidisciplinair)
Cultuurprogramma voor ouderen die normaal geen gebruik (kunnen) maken van het cultuuraanbod, opgezet door gemeente Helmond en Hart voor ouderen in samenwerking met de grote culturele partners in Helmond. Doel is samenbrengen, nieuwe dingen leren, ervaren en samen genieten.
Radio Kras (multimedia) ^foto
Een bijzonder radioprogramma voor en met ouderen in Noord-Brabant. Om even de eenzaamheid te verlichten – voor, tijdens en na lockdowns. Radio Kras brengt een luchtig programma met portretten en levenswijsheden van ouderen, literaire voordrachten door jongeren en live muziek van de huisband. Samenwerking van radio- en cultuurmakers met woonzorgcentrum Vitalis, Park Zuiderhout, Thebe, Huis73 en Nieuwe Veste en met vijf Brabantse radiostations.
Extra informatie vanuit Kunstloc Brabant
Hier vind je links naar alle projecten, nieuwsberichten en activiteiten vanuit Kunstloc Brabant over het thema eenzaamheid.
Extra informatie
Hieronder verzamelen we tips voor publicaties, interviews, open calls, fondsen, beleidskader en regelingen, kennis platforms en een agenda van gerelateerde bijeenkomsten. Wij zien uit naar alle verbeelding die dit thema losmaakt en delen graag inspirerende voorbeelden van creatieve makers.
Agenda
Week tegen Eenzaamheid - Een tegen eenzaamheid
30 september tm 7 oktober 2021
Sinds 2010 vindt jaarlijks in de eerste week van oktober de Week tegen Eenzaamheid plaats. Tijdens deze week vinden verspreid over Nederland honderden activiteiten plaats die sociale contacten en sociale netwerken stimuleren. Thema van de 2021 editie is ‘Kom erbij’. De Week tegen Eenzaamheid wordt in het kader van het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid georganiseerd door het ministerie van VWS.
Dutch Design Week
16 tm 24 oktober 2022
Negendaags internationaal design event in Eindhoven, dat jaarlijks plaatsvindt in Eindhoven. Op DDW wordt een podium geboden aan duizenden ontwerpers en design in al zijn facetten. Het evenement richt zich vooral op future proof design en toont veel ontwerp dat zich richt op maatschappelijke opgaven. Onderdeel van DDW zijn onder meer de Embassies of Design, met onder meer de Embassy of Inclusive Society en de Embassy of Health. Daarnaast worden er vele (studenten)projecten getoond die relateren aan de opgaven rond het thema eenzaamheid bij Flow State.
Open Calls
Voorbeeldproject Leeuwarden: Nieuwe Open Call voor cultuurmakers tegen eenzaamheid - Over de Drempel
Voorbeeldproject Venlo: Cultuur in Venlo | OPEN CALL: Geef kleur aan eenzaamheid
Voorbeeldproject Utrecht: OPEN CALL: LIVING APART TOGETHER - RAUM (raumutrecht.nl)
Voorbeeldproject Brabant: Join us pakt eenzaamheid op school aan - Sterk Brabant
Platforms en kennisdeling
LKCAtelier: Cultuur en eenzaamheid
Online kennisdeling en verdieping: een ontmoeting tussen experts en vakgenoten
Een tegen eenzaamheid
Landelijk actieprogramma van het Ministerie van VWS, gericht op het doorbreken van de trend van eenzaamheid onder ouderen in Nederland. In dit kader heeft zich de Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid gevormd, een samenwerkingsverband tussen bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheidsorganisaties, om eenzaamheid onder ouderen te verminderen.
Movisie
Kenniscentrum voor sociale vraagstukken: kennis over de werkzame factoren bij het verminderen van eenzaamheid.
Zorg+Welzijn
Online vakblad met actualiteiten en achtergrond artikelen, onder meer over thema eenzaamheid.
Voor Eenzaamheid
Platform van ontwerpers en kunstenaars. Samen met andere partijen ontwikkelen ze een andere kijk op eenzaamheid. Ze ontwerpen projecten die mensen in staat stellen op nieuwe manieren met eenzaamheid om te gaan. Niet tegen eenzaamheid maar voor. Zo willen ze eenzaamheid een nieuwe betekenis geven.
Stimuleringsfonds: Positieve gezondheid en ruimtelijke vormgeving
Informatie over de invloed van ruimtelijke vormgeving op ons welbevinden.
Community Art Brabant
Website waar iedereen die betrokken is bij community art elkaar vindt en kennis deelt.
Publicaties
Onderzoek met vergelijkende cijfers eenzaamheid internationaal en regionaal – RIVM, Ministerie van VWS
Volksgezondheidenzorg.info (VZinfo.nl) is gemaakt door het Centrum Gezondheid en Maatschappij van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) De site wordt gemaakt in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
Preventie van eenzaamheid, bouwstenen voor beleid - Movisie, september 2018
Rapport over verschillende niveaus en doelgroepen voor preventie, risicofactoren en risicogroepen, en suggesties voor gemeentes, professionals en inwoners.
Kunst kan eenzaamheid doorbreken - Movisie, april 2018
Artikel over werkzame factoren die kenmerkend zijn voor culturele interventies in de aanpak van eenzaamheid.
Handreiking voor professionals en vrijwilligers in de cultuursector en het sociaal domein - LKCA, Coalitie Erbij en Cultuurconnectie, mei 2019
Age Friendly Financiering, op weg naar duurzame culturele projecten voor en door ouderen - Cultuur + Ondernemen, november 2016
Gemeenten, culturele organisaties en alle andere belanghebbenden bij het verbeteren van de kwaliteit van leven van ouderen, lezen in deze gids over de ervaringen die zijn opgedaan door vijf steden op zoek naar duurzame financiering.
Veerkracht Jongeren– LKCA, 2019
Kennisdossier over de effecten van culturele activiteiten op jongeren.
Kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning – ZonMW
Programma in het bijzonder voor ouderen. In de publicatie wordt vanuit het programma ingegaan op onderzoek en benodigde kennis, praktijkvoorbeelden en de ambitie om de inzet van kunst en cultuur te verduurzamen in langdurige zorg en ondersteuning.
Culturele interventies gericht op volwassen statushouders - LKCA en Movisie, augustus 2019
Verkennend onderzoek naar werkzame elementen van culturele interventies. Geeft inzicht in een goede besteding beschikbare middelen en inburgering op een kunstzinnige manier, ten behoeve van kwaliteit en duurzame inzet.
We leven in een eeuw van eenzaamheid - De Tijd, oktober 2020
Artikel waarin de Britse econome Noreena Hertz eenzaamheid ontleedt als de dominante emotie van onze tijd, met grote economische en politieke gevolgen.
Psychiater Dirk De Wachter: eenzaamheid is de rode draad in deze samenleving – Brainwash, 2019
Interview waarin psychiater Dirk de Wachter duiding geeft aan eenzaamheid in onze huidige maatschappij.
De vele kanten van eenzaamheid – Raad Volksgezondheid & Samenleving, juli 2017
Verkennend onderzoek over het spanningsveld tussen de eendimensionale connotatie van eenzaamheid als iets onwenselijks en de onvermijdelijkheid en zelfs noodzaak om beter alleen te kunnen zijn. In deze verkenning laat de RVS zien wat wel en wat niet kan en hoe fijnmazig interventies moeten zijn.
What is the evidence on the role of the arts in improving health and well-being? – WHO, 2019
Publicatie WHO over belang van kunst m.b.t. gezondheid en welzijn.
Ontwerpen tegen de eenzaamheid – Architectenweb, oktober 2020
Column van architect Joost Ector met een pleidooi voor inclusieve samenlevingen door architectuur die betekenisvolle interactie stimuleert.
Nieuwe woonvormen zijn nodig voor een mensgerichte samenleving – Zorgbelang Brabant,
Kennispagina over het belang van andere woonvormen ten behoeve van een mensgerichte en inclusieve samenleving en het tevens voor het beperken van zorgkosten.
Combinatie woonopgave en eenzaamheid
Brabant heeft een woonopgave om in de komende 10 jaar 240.000 woningen toe te voegen, grotendeels in stedelijk gebied. Veel van de woningen waar nu op wordt ingezet zijn kleinere units, o.m. voor starters. Deze kleinere units vergroten de kans op anonimiteit en eenzaamheid, mits de bouw wordt gecombineerd met een sociaal programma. Tegelijkertijd wonen er veel 65-plussers nog in grotere woningen waar de kinderen zijn uitgevlogen. Bejaardenhuizen bestaan zo goed als niet meer, en veel ouderen blijven – tot het fysiek of mentaal echt niet meer kan – in hun grote woning zitten. Vaak benutten ze wegens fysieke beperkingen nog alleen de begane grond. De rest van het huis staat leeg. Als er constructies komen die qua aangepaste inrichting en qua regelgeving voordeurdeling stimuleren, kan de omvang van de bouw van nieuwe woningen worden beperkt. Daarnaast gaat het eenzaamheid bij ouderen en ook bij jongeren (die op de bovenverdiepingen zouden kunnen wonen) tegen. Referenties mogelijkheden: ElderHomeShare | Duo Wonen | Butterfly Effect.
Een eenzame tijd, het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafelt. Noreena Hertz, oktober 2020, ISBN 9789000368778, Uitgeverij Spectrum
In De eenzame eeuw wijst Hertz naar de structurele veranderingen die hebben geleid tot onze vereenzamende samenlevingen. Hertz levert een kijk op alle facetten van eenzaamheid en houdt een indringend betoog over hoe we dit tegen kunnen gaan.
Interview met Noreena Hertz | The Lonely Century
Beleidskader & regelingen
Een tegen Eenzaamheid – voor gemeenten
Met het Actieprogramma Een tegen Eenzaamheid ondersteunt Het Ministerie van VWS gemeenten bij hun lokale aanpak tegen eenzaamheid. Gemeenten zijn op grond van de WMO 2015 primair verantwoordelijk voor het vormgeven van een aanpak tegen eenzaamheid. Zij kunnen als regisseur een lokale coalitie tegen eenzaamheid vormen, samen met bedrijven, ondernemers, burgers en maatschappelijke organisaties. Het Rijk ondersteunt gemeenten bij zowel de coalitievorming als specifieke vragen waar lokale coalities tegenaan lopen.
Fondsen
Impulsgelden Provincie Brabant
Heb je als maker of culturele organisatie een ontwikkelambitie waarmee je op de (middel)lange termijn je zakelijk en artistiek succes vergroot? En is dit van betekenis voor de Brabantse cultuursector? Of wil je als opdrachtgever kunst en cultuur inzetten bij maatschappelijke vraagstukken?
Buurtcultuurfonds
Fonds bedoeld om ideeën te realiseren die bijdragen aan ontmoeting, samenwerking en samenleven. Binnen wijken, tussen generaties, culturen en kunstvormen én tussen stad en platteland.
Buurtnatuur- en waterfonds
Dit fonds stimuleert burgerinitiatief gericht op meer water-gerelateerd groen in wijken en buurten en bijdragen aan waterbewustzijn. Er kan een bijdrage worden aangevraagd voor projecten gericht op versterking van waternatuur door het aanleggen, onderhouden of optimaliseren van meer watergerelateerd groen in buurten, of het stimuleren van waterberging en infiltratie in bebouwde omgeving.
Stimuleringsfonds Creatieve Industrie
Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie is het Nederlands cultuurfonds voor architectuur, vormgeving, digitale cultuur en alle mogelijke crossovers. Het fonds voert verschillende subsidieregelingen uit die zijn gericht op het verdiepen en ontwikkelen van de ontwerpende disciplines. Onderdeel van dit streven is de interdisciplinaire wisselwerking tussen het culturele, maatschappelijk en economische domein.
Fonds voor Cultuurparticipatie
Het Fonds voor Cultuurparticipatie verleent subsidie aan instellingen van landelijk belang die duurzame en structurele activiteiten verzorgen op het gebied van cultuurparticipatie. Het fonds richt zich op het ontwikkelen, stimuleren, sociaal en geografisch spreiden of anderszins verbreiden of bevorderen van uitingen op het gebied van cultuureducatie, amateurkunst en volkscultuur.
Jeugdfonds Sport & Cultuur
In Nederland groeien gemiddeld 2 à 3 kinderen per klas op in een gezin met geldzorgen. Zij kunnen niet op voetbal, streetdance, judo, zwemles of muziekles. Deze kinderen sporten en spelen vaak alleen. Het Jeugdfonds Sport en Cultuur betaalt de contributie of het lesgeld voor deze kinderen en jongeren, zodat kinderen samen kunnen sporten en spelen.
Voor meer informatie over relevante fondsen zie suggesties van LKCA of het fondsenoverzicht van Sterk Brabant.
Wil jij met cultuur een bijdrage leveren aan de beperking van eenzaamheid?
Wij staan je graag bij met advies.
